Mục đích của bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) là nhằm bù đắp một phần thu nhập của người lao động bị mất việc làm, hỗ trợ người lao động (NLĐ) bị thất nghiệp được học nghề đồng thời được hưởng chế độ bảo hiểm y tế (BHYT). Vì được đảm bảo bằng một khoản trợ cấp thay thế thu nhập bị mất đi, cũng như được hỗ trợ đào tạo nâng cao tay nghề hoặc đào tạo lại để chuyển đổi nghề, những NLĐ bị mất việc làm sẽ được hỗ trợ kịp thời. Chính vì những ưu việt đó mà BHTN được coi là “phao cứu sinh” cho NLĐ khi đang tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) không may bị mất việc làm hoặc cắt hợp đồng lao động mà chưa tìm được việc làm mới. Đây là một trong những giải pháp đảm bảo an sinh xã hội, giải quyết những phức tạp xung quanh vấn đề lao động - việc làm.

Đối tượng tham gia BHTN là công dân Việt Nam có giao kết các loại hợp đồng lao động, hợp đồng làm việc với người sử dụng lao động có xác định thời hạn từ đủ 12 tháng đến 36 tháng và không xác định thời hạn, kể cả những người được tuyển dụng vào làm việc tại các đơn vị sự nghiệp Nhà nước theo Nghị định 116/2003/NĐ-CP. Đơn vị tham gia BHTN cho người lao động theo khoản 4 Điều 2 Luật BHXH là đơn vị có sử dụng từ 10 lao động trở lên tại các cơ quan Nhà nước, đơn vị sự nghiệp, đơn vị vũ trang, tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp, doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh cá thể, cá nhân, tổ chức, cơ quan tổ chức nước ngoài, tổ chức quốc tế có sử dụng lao động người Việt Nam, trừ trường hợp Điều ước quốc tế mà nước CHXHCN Việt Nam là thành viên có quy định khác.  Mức đóng BHTN hiện nay là 3% mức tiền lương, tiền công, trong đó NLĐ đóng 1% tiền lương, tiền công; người sử dụng lao động đóng 1%; Nhà nước hỗ trợ từ ngân sách bằng 1%. Tiền lương này được tính trên cơ sở mức lương tối thiểu chung tại thời điểm đóng BHTN. Thời gian người được hưởng BHTN dựa trên thời gian đóng BHTN từ đủ 12 tháng trở lên trong vòng 24 tháng trước khi bị mất việc. Theo quy định, NLĐ chỉ được hưởng trợ cấp nếu thời gian mất việc là từ 15 ngày trở lên, tức là sau khi có quyết định thôi việc, trong thời gian 15 ngày NLĐ chưa tìm được việc làm mới thì sẽ được hưởng trợ cấp thất nghiệp.

Cán bộ BHXH tỉnh hướng dẫn người dân làm thủ tục bảo hiểm.

Chính sách BHTN đã được triển khai tại tỉnh ta từ năm 2009 và chính thức chi trả BHTN từ 1-1-2010. Tuy nhiên, sau gần ba năm thực hiện, bên cạnh những thành công bước đầu, vẫn còn nhiều vướng cần tháo gỡ. Trên thực tế nhiều NLĐ đã gặp phải một số khó khăn do không đủ hồ sơ để nộp cho cơ quan chức năng để hưởng chế độ BHTN. Nguyên nhân là do nhiều doanh nghiệp sau khi NLĐ nghỉ việc chỉ có quyết định nghỉ việc hoặc thoả thuận chấm dứt hợp đồng lao động mà không thông báo kết quả xác nhận sổ BHXH, chưa làm thủ tục chốt sổ BHXH hoặc làm chậm hồ sơ nên NLĐ bị thiệt do hồ sơ không đầy đủ. Chưa kể một số doanh nghiệp đã trốn đóng hoặc nợ BHXH nên khi làm thủ tục BHTN cho người lao động cơ quan BHXH không chấp nhận dẫn đến nhiều NLĐ bị mất cơ hội hưởng BHTN cũng như nhiều quyền lợi khác như hướng dẫn, cấp kinh phí đào tạo nghề, tạo việc làm mới... Ngoài những vướng mắc trên còn có một số vấn đề khác như có một số doanh nghiệp có trụ sở tại địa phương nhưng lại có một số chi nhánh ở các địa phương khác điều này gây khó khăn cho NLĐ trong việc làm thủ tục hưởng chế độ BHTN.

Ngoài ra, theo phản ánh của một số NLĐ, quy trình chi trả chế độ trợ cấp thất nghiệp, thời gian đăng ký thất nghiệp, hoàn thiện hồ sơ đề nghị giải quyết trợ cấp và thông báo tình trạng tìm việc làm trong thời gian đang hưởng trợ cấp thất nghiệp vẫn còn có những bất cập. Theo quy định trong thời hạn 7 ngày NLĐ mất việc làm phải đăng ký với Trung tâm Giới thiệu việc làm và phải nộp đầy đủ hồ sơ trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày đăng ký. Đây là khoảng thời gian khá ngắn nên nhiều trường hợp người sử dụng lao động không kịp thời xác nhận, dẫn đến việc chốt sổ BHXH gặp khó khăn. Chưa kể hiện nay nhiều doanh nghiệp nợ BHXH với thời gian dài đã khiến cho hàng trăm lao động không được hưởng trợ cấp thất nghiệp. Nhiều người lao động cho biết họ đã tham gia đóng BHYT, BHXH, BHTN, nhưng sau khi xin nghỉ việc và làm thủ tục nhận tiền trợ cấp thất nghiệp thì bị cơ quan chức năng từ chối chi trả với lý do công ty chưa thanh toán đủ tiền BHTN cho cơ quan BHXH.

Ông Nguyễn Huy Thông, Trưởng Phòng thu BHXH tỉnh cho biết: Nếu doanh nghiệp còn nợ tiền bảo hiểm, cho dù là nợ một tháng thì NLĐ cũng không được thanh toán tiền BHTN. Nếu NLĐ nghỉ việc trong thời gian này thì người lao động bị thiệt thòi. Vì vậy doanh nghiệp phải đóng đủ, đóng đúng theo quy định thì NLĐ mới được hưởng trợ cấp theo quy định. Hiện nay có nhiều doanh nghiệp nợ bảo hiểm kéo dài từ vài tháng đến vài năm. Tính đến cuối tháng 5-2013, tổng số tiền các đơn vị nợ BHXH tỉnh là hơn 125 tỷ đồng trong đó, nợ BHTN là 20 tỷ đồng.

Để chính sách về BHTN cho người lao động thực sự phát huy được hiệu quả cần phải giám sát chặt chẽ các cơ quan sử dụng lao động trong việc tham gia BHTN cho người lao động của mình. Về phía các cơ quan BHXH, các ban, ngành có liên quan tới chính sách về BHTN cần phối hợp tốt trong việc thực hiện các thủ tục về BHTN, tháo gỡ các vướng mắc tạo điều kiện thuận lợi cho người lao động được hưởng chế độ về BHTN tốt nhất.

Đặng Nhung