Là một xã đảo nằm trọn trong vùng ranh giới Vườn quốc gia Bái Tử Long, xã Minh Châu (huyện Vân Đồn) có nhiều tiềm năng về du lịch. Nhưng cũng chính vì thế mà trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, Minh Châu luôn phải đối mặt với mâu thuẫn giữa bảo tồn và phát triển. Dự án “Xây dựng mô hình cộng đồng bảo vệ và khai thác tài nguyên môi trường biển nhằm phát triển du lịch sinh thái biển” là một bước đi thiết thực nhằm giải quyết mâu thuẫn nói trên, tạo điều kiện tăng thu nhập và nâng cao hơn ý thức bảo vệ tài nguyên biển, bảo tồn Vườn quốc gia Bái Tử Long ở xã đảo này.

Mô hình thu gom rác thải ở Minh Châu đã góp phần bảo vệ môi trường xã đảo xanh - sạch - đẹp.

Theo ông Nguyễn Văn Đường, Phó Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh, mục tiêu của dự án nhằm góp phần bảo vệ môi trường biển và khai thác bền vững tài nguyên để phát triển du lịch sinh thái cộng đồng, trong đó hoạt động thu gom rác thải, vệ sinh môi trường là một trong những hoạt động ưu tiên hàng đầu của Dự án. Từ đó, nhiều lớp tập huấn đã được mở, trên cơ sở đó các mô hình được xây dựng để phục vụ phát triển du lịch, như mô hình nhà nghỉ cộng đồng, hiệu ăn nông thôn, dịch vụ cho thuê xe đạp, câu cá giải trí v.v. Những mô hình dịch vụ này đã làm phong phú thêm hoạt động du lịch ở Minh Châu.

Để tạo điều kiện hỗ trợ việc xây dựng mô hình nhà nghỉ cộng đồng, Ban dự án đã cho các hộ dân vay vốn, đồng thời tư vấn về việc sử dụng kênh quảng bá điện tử (website) để giới thiệu dịch vụ của gia đình mình với khách hàng trên quy mô rộng. Đến nay, một số hộ gia đình có nhà nghỉ sinh thái cộng đồng đã đi vào hoạt động kinh doanh có hiệu quả. Thêm nữa, nhằm góp phần bảo tồn, gìn giữ những giá trị văn hoá đặc sắc của người dân địa phương, Dự án còn triển khai ý tưởng xây dựng khu bảo tàng Minh Châu trên cơ sở sửa sang ngôi nhà sinh hoạt cộng đồng cũ. Bảo tàng là nơi lưu giữ những vật dụng truyền thống, công cụ sản xuất của người dân trên địa bàn như: Thuyền, chài lưới, công cụ khai thác hải sản v.v.. tạo nên một bức tranh sống động về đời sống phong tục cổ truyền của người dân xã đảo qua các hiện vật sinh động để phục vụ du khách đến tham quan.

Người dân Minh Châu tham gia vào mô hình nuôi tu hài do Dự án triển khai.

Bên cạnh sự đầu tư phát triển các mô hình du lịch cộng đồng bảo vệ môi trường, mô hình thu gom rác thải tại xã Minh Châu cũng được triển khai một cách đồng bộ. Xã đã ban hành quy định về việc thu gom chất thải rắn; đồng thời Ban điều hành dự án cũng đã chuyển giao bộ thiết bị thu gom rác cho đội vệ sinh viên với 5 người chuyên đi thu gom rác đều đặn vào ngày thứ 2 và thứ 5 hàng tuần. Chính quyền xã, các đoàn thể và trưởng các thôn trong xã tổ chức phát động các hộ dân tham gia thu gom rác thải ở nhiều điểm trên trục đường liên xã, liên thôn; đảm bảo vệ sinh môi trường cộng đồng. Dự án đã đầu tư cho xã 1 xe tải trị giá 220 triệu đồng, 10 xe đẩy để vận chuyển thu gom rác thải, chính quyền địa phương đã hỗ trợ phương tiện tuyên truyền, hội trường để tổ chức các cuộc họp kiểm điểm tình hình thu gom rác thải, dọn vệ sinh môi trường cộng đồng trong xã; ngoài ra còn làm việc với doanh nghiệp hỗ trợ san gạt bãi chứa rác, làm đường vận chuyển rác từ các khu dân cư đến bãi chứa rác v.v. Đặc biệt, Dự án còn thử nghiệm mô hình tái tạo năng lượng mặt trời để phát điện và thiết bị đun nước nóng bằng năng lượng mặt trời cho 6 hộ kinh doanh du lịch, phục vụ đời sống người dân khi xã đảo chưa có điện lưới quốc gia, xây dựng mô hình sinh kế, hỗ trợ người dân vay vốn với lãi suất thấp, vừa góp phần bảo vệ môi trường vừa tăng thu nhập, cải thiện đời sống cho người dân trên đảo, như: Mô hình nuôi tu hài, nuôi cá, trồng rau an toàn…
Tuy nhiên, qua thực tế cũng cho thấy: Mô hình cộng đồng khai thác tài nguyên môi trường biển nhằm phát triển du lịch sinh thái biển tại xã Minh Châu chỉ là một dự án nhỏ. Trong quá trình triển khai hoạt động vẫn còn một số mô hình của Dự án triển khai chưa thực sự hiệu quả, một phần do kinh phí hỗ trợ còn hạn chế nên chưa thu hút được người dân tham gia. Ông Nguyễn Văn Đường, Phó Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh, nói: “Là một xã đảo cách xa đất liền, Minh Châu còn nhiều thiếu thốn về cơ sở hạ tầng như: Điện lưới quốc gia, đường giao thông đi lại v.v. nên việc phát triển kinh tế trên địa bàn xã còn gặp nhiều khó khăn. Chính vì thế, sau hơn một năm triển khai, Dự án “Xây dựng mô hình cộng đồng bảo vệ và khai thác tài nguyên môi trường biển nhằm phát triển du lịch sinh thái biển tại xã Minh Châu” vẫn chưa  thực sự mang lại hiệu quả kinh tế rõ nét cho người dân nơi đây. Tuy nhiên, hiệu quả về mặt xã hội thì thực sự có ý nghĩa to lớn. Dự án ra đời đã phần nào thay đổi được nhận thức của cán bộ địa phương cũng như nhận thức của người dân về việc giữ gìn và phát huy tiềm năng, thế mạnh về kinh tế, du lịch của xã đảo. Hơn nữa, việc xây dựng nhiều mô hình kinh tế mới cho bà con đã tạo được nhiều công ăn việc làm ổn định, tăng thu nhập cho khá nhiều gia đình. Từ đó, phong trào phát triển kinh tế dựa trên những tiềm năng, lợi thế sẵn có của địa phương có điều kiện lan toả, nhân rộng đến toàn thể người dân trên địa bàn…”.

Hương - Dịu